Tuyển tập thơ Mặt đường khát vọng (1974) – Nguyễn Khoa Điềm phần 1

Mặt đường khát vọng là một tập thơ được đánh giá là trường ca làm nên tên tuổi của Nguyễn Khoa Điềm. Tác phẩm này được viết và hoàn thành vào năm 1971 ở chiến khu Bình Trị Thiên và được in lần đầu vào năm 1974. Bởi ra đời trong hoàn cảnh ấy nên nó có vai trò giúp thế hệ thanh niên Việt Nam ý thức hơn với vận mệnh đất nước. Hãy cùng tìm hiểu những bài thơ đầu tiên trong trường ca Mặt đường khát vọng bạn nhé!

Giặc Mỹ

Khi tên lính Pháp cuối cùng đi đến trước dòng sông
Vươn qua thành cầu soi mặt mình dưới nước
Nó bỗng nhổ nước bọt vào nơi nó vừa ngắm được
Khuôn mặt chủ nghĩa thực dân cũ tan rồi trên sông nước quê ta
Tên lính Pháp quay đi
Tên lính Mỹ vào ngay…

Tên lính Mỹ ấy
Là Giếch, là Giôn, là Tôm là Uých
Tóc vàng, tóc nâu, da màu hay da trắng
Nó ở Uýt-xcôn-xin, Mát-xa-xu-xít hay Flô-ri-đa
Nó ăn khẩu phần C hay khẩu phần A
Nó gọi Vi-xy thay cho người Việt Nam hay Hin-tơn thay cho Hà Nội
Nó giết người, quăng bom, hít hê-rô-in, rửa tội
Nó có bà biểu tình trong chiến dịch mùa thu
Những điều ấy không phải nhiều dấu hỏi
Khi lịch sử trao ta quyển lên tiếng nói
Thì lịch sử cũng không quên soi tỏ mỗi con người…

Phút này đây, ta gọi nó cho người?

Là tờ giấy! Vâng! chỉ là tờ giấy
Một tờ giấy trong bảy nghìn tờ máu vấy
Một chữ đen trong hai triệu rưỡi chữ mù đen
Ngũ giác đài ghi tên nó trong đêm
Lịch sử nó đen bầm vì tội ác
Rồi giấu kín. Rồi phết sơn loè loẹt
Nó bước ra với kèn súng dàn chào
Nó đốt nhà ư? – Tổng thống sẽ khen rao
Nó hãm hiếp ư? – Có Xpen-man làm dấu

Nó giết người ư? – Có tượng thần tự do chùi máu
Nó khai quang ư? – Có Xten-bếch véo von
Nó là đứa con cưng của bọn lái súng, buôn vàng
Những lý thuyết hận thù, những tín điều thuốc độc
Nó, chính là chữ cái, chữ con, trang nhỏ, trang to, trong “Hồ sơ bí mật”
Bẩn thỉu trần truồng trước nhân loại hôm nay…

Không ở đâu bằng đất nước Việt Nam này
Nơi nhân loại thêm một lần nhìn thấy
Những tội ác con người đã đi qua bỗng hồi sinh trở lại
Như những tầng diếp thạch vỡ ùa ra múa vuốt liếm môi
Rồi những Khan Tác-ta bỗng bước ra từ bão cát
Rồi những cuộc Thập tự chinh với đầu người trên mũi mác
Rùng rùng đi tàn phá nước non này

Những bạo chúa tự hào lối đánh bánh xe quay?
Giờ đã có trực thăng treo người vào không khí
Xưa giết người bằng voi, bằng dao, bằng rìu, cũ kỹ!
Nay giết người bằng hóa chất, điện tử, phô-tông
Xưa quan lại đánh ta bằng đầu gậy bịt đông
Nay chúng ta quật bằng cao su độn sắt
Quật chết người mà vẫn không hề tái mặt
Vì giết người máu chẳng dính tay chân
Xưa chúng âm u mở toà án giảo hình
Bắt trí tuệ đến đây quỳ xuống gối
Nay “Sám hối” vẫn tràn đầy ánh sáng
Điện một nghìn oát xoay chiều vào cốt lõi thần kinh
Chuồng cọp của lãnh chúa xưa đáng gọi hôi tanh
Nay miệng những thắng ác ôn đã tanh ngòm gan với máu
Xưa “Luật cọ về” là vinh hoa sáng tạo
Nay thú tính, dâm ô thành lý thuyết tôn thờ
Xưa một người chỉ đâm chết một người
Nay một cái bấm nút, một cái đạp càn của bom Mỹ giết ta hàng chục hàng trăm ngọn xớt
Xưa đinh đóng bằng tay, nay đinh đóng bằng bom rốc két
Mặt thằng giặc lái giết người vẫn có dáng ngắm trăng sao
Xưa khủng bố dân, chúng đem ta ra giữa chợ chặt đầu
Nay hiện đại, vô tuyến truyền hình sẽ đưa vào bữa cơm chiều nhân loại
Để loài người vừa ăn vừa xem máu vãi
Dần rà quen cái chết tựa cơm ăn
Quen lối giết người, quen mặt xâm lăng
Quen kinh sợ, quen vục đầu trong vật chất!

Không ở đâu trí tuệ bị gọi nhầm tên kỳ quặc
Bằng những mưu đồ của Giôn-xơn, Ních-xơn
Mượn những công trình của máy tính, vi phân
Chúng phân tích máu xương ta thành tỷ lệ
Uốn công lý quăn queo làm thước kẻ
Rồi viết lên những định luật Việt Nam
Làm tiền để cho sự tàn bạo thế gian
Chúng công bố:
Để phá năm tân thóc của Việt cộng phải phá năm mươi tấn thóc của dân chúng
Ngược lại: phải giết năm trăm dân Mỹ lai để đừng sót một tên Việt cộng
Để khuất phục một dân tộc trong mười năm “thời kỳ Việt Nam” phải dám đẩy lùi dân tộc ấy về đổ đá ngàn năm.
Vì một cuộc hành quân phải huỷ diệt hàng vạn mẫu cây rừng
Vì một đòn pháo kích ở Plây-cu phải trả đũa xuống sông Hồng Hà Nội
Vì một thành phố Mỹ Tho cần cứu nguy phải hạ sát ngay thành phố ấy
Vì sự tồn vong của học thuyết màu da, phải đầu cơ hàng vạn xác da vàng
Vì một tên bù nhìn, nửa triệu lính Mỹ phải đem sang
Vì lợi ích của bốn trăm ông vua, hai trăm triệu người Mỹ phải góp tiền góp máu
Vì tinh thần một tên lính Mỹ phải nói có hai ngàn Việt cộng bị giết mỗi tuần trên mặt báo.(thiếu chứng nào thì moi cốt, giết vào dân!)
Vì quyền giết người Việt Nam phải giết bốn sinh viên Mỹ ở Ken
Vì Tổng thống, phải xích tay hàng vạn người biểu tình nổi loạn
Vì và phải…cái tương quan độc đoán
Các mệnh đề, cái lô-gích cuồng điên
Các tỷ lệ ném ra bất chấp cán cân
Chỉ cần sự bảo chứng của đô-la và súng máy
Cùng cái đầutối tăm của Giôn-xơn, Ních–xơn đặt vào trên đấy!
Không ở đâu con người trước con người
Thành “chó dại”, “Trâu điên” và “đỉa đói”
Điều kinh tởm, chúng vẫn mượn tiếng người để nói
(vẫn phải “nói” với ta vì ta vẫn là người)
Thú tính gầm lên trong chữ nghĩa, câu lời:

“Tao đánh cho mày tuyệt đường sinh nở!”

“Tao moi gan mày thử xem to hay nhỏ!”

“Tao móc mắt mày để đừng trừng mắt với tao!”

“Tao đập vỡ óc mày xem tư tưởng Việt cộng ra sao!”

“Tao phá sự tiết trinh của mày để mày đừng mơ với mộng!”

“Tao giết con mày để xem mày thương con hay Việt cộng!”

“Tao vạt râu thằng già này vì nó dám bằng tuổi cha tao!”
Chúng đánh để ta không tìm được chiều cao
Của thân thể, của ước mơ, hạnh phúc
Chúng đánh ta bật rễ ngoài mặt đất
Hết cầm cày, cầm búa, dắt trẻ, yêu thương
Chúng đánh ta tê liệt những phản ứng bình thường.
Vui với con người, buồn khi nắng xuống
Chúng đánh ta trụy hết những bào thai truyền thống
Từng đẻ ra nhân nghĩa, anh hùng Nguyễn Trãi, Nguyễn Du…
Chúng đánh để ta khắc nghiệt trước cái hôn Ju-li-ét – Rô-mê-ô
Không bén mảng những cánh rừng của Ang-đéc-xen, những bãi biển Ta-go nhìn bầy con trẻ
Chúng đánh cho cả dân tộc ta biến hình thành sứa
Trôi bập bềnh theo cuồng lưu của chủ nghĩa thực dân
Và trên nền đau của thế kỷ bị xâm lăng
Chúng biểu diễn cuộc đời ta thành véc-xơ, đồ thị
Bằng chính máu chúng ta nhằm chứng minh hiệu năng vũ khí!
Tên Mỹ kia! mày bị căm ghét đời đời
Mày không giết nổi ta, cũng như không giết nổi sự khinh miệt của loài người.
Không giết nổi sự dày vò sẽ di truyền trong huyết hệ
Của chính mày. Vào những năm 60, 70 t
hế kỷ
Mà đến Việt Nam.Và đánh mất ở đây tất cả những giá trị cao quý của con người
Đánh mất Lin-côn, Giép-phốc-xơn, Hê-minh-uê… trong những bãi B.52.
Mất tất cả để trở thành số không khủng khiếp (cái mày muốn giáng cho ta thì chính mày lãnh hết!)
Không tự do, không sức mạnh, không hài hòa
Không quang vinh, không trí tuệ, không thơ ca
Không là không dẫu nhân với triệu lần Ních-xơn toan tính
Cứ ngày đêm đồng vọng giữa Oa-sinh-tơn
Trong khi các người trả món nợ oán hờn
Ngã gục chết trên mũi giày tội ác
Ngã gục chết trong cô đơn đậm đặc
Với vết giày răng chó gặm vào tim…

Áo trắng và mặt đường

Em đi cùng anh ra mặt đường
Đại lộ hai hàng cửa mở
Áo trắng hiện lên từ mỗi căn nhà
Rất tươi, rất khoẻ
Như những cánh chim câu thành phố
Bay ra…
Bay ra…
Phố lớn
Phố con
Chuyên chở niềm vui về đại lộ
Đại lộ và công trường
Như nắng
Như gió
Như cây xanh
Tuổi trẻ thành phố
Bay lên bằng tiếng hát…
Ơi gió từ phía nào thổi lại
Chỉ nhớ áo em bay về phía anh
Biết rằng em đang đi tới…
Không có gì là chờ đợi
Mọicái đều là phía trước
Như hạnh phúc
Cuốn hút mọi người
Vì sáng mai này
Say sưa
Ta ra trận bằng màu áo trắng…

Để lại đằng sau
Tiếng chào qua căn gác
Những hàng cây nghiêng dáng đợi chờ
Ngọn đèn đầu ô
Thức trắng đêm giờ đã ngủ
Để lại sách và vở
Những nẻo đường nho nhỏ
Quen đi ngày cô đơn
Ta đổ trăm chiều đại lộ
Ta gọi tên nhau trên khoảng lớn
Thành phố xuống đường…

Mặt đường
Dãn ra trong nắng
Đón những bàn chân bước mạnh
Và bâng khuâng tìm nhớ
Những bước chân quen…

Đâu rồi Những bước chân quen
Mặt đường nhớ nhất
Những bước đi trường nhảy trong mõi bước
Những bước thầm thì, mải miết tình yêu
Những bước băn khoăn gót chạm không đều
Những bước chân nghiêng đầu ngón
Bước mùa hè xao lên bóng nắng
Bước mùa đông len lỏi lá vàng quay
Một lối tựu trường, một ngã chia tay
Một mẩu thuốc rơi. Tiếng hát thầm quãng vắng
Mặt đường giữ trong nắng mưa thầm lặng
Cả chiếc thước học trò gạt rào sắt sơn xanh
Bao năm rồi con để tiếng lanh canh…

Còn cả đấy những mùa tranh đấu trước
Khẩu hiệu xuống đường vẫn trắng mặt đường xa
Như nhắc nhở và như thách thức
Bước chân, bước chân, chúng nó, chúng ta!

Còn cả đấy cái âm vang đập cửa
Giải phóng quân tràn bốn mặt thành
Mùa xuân gọi những mùa xuân lịch sử
Ôi bước chân, bước chân chúng ta!…

Còn cả đấy cỗ xe tang bốn bánh
Chở bạn bè về phía núi xa
Mặt đường gọi: hãy giằng ngay sự sống
Nhanh chân bước, bước chân chúng ta!..

Ôi mặt đường
Dẫu đêm đêm xích xe tăng rung chuyển
Hoả châu treo trên mái nhà
Bọn Mỹ say ném vỏ chai lạnh phố
Mẹ cha lam lũ tháng ngày
Chai chân gót rỗ
Máu chúng ta mỗi mùa hè lại đổ
Ta vẫn con thét lên:

Độc lập! Hoà bình!
Trong dùi cui và dưới bụi diêm sinh
Những mặt đường
Do chúng ta đắp nên
Phải đưa ta đến tháng ngày tươi đẹp
Đưa ta đi tìm chân lý
Đưa anh đi tìm em
Đưa ta đi đuổi Mỹ
Lật đổ bầy Việt gian
Đưa cuộc đời đi từ bình minh đến hoáng hôn
Từ mái nhà trở về mái nhà
Biết bao tin tưởng
Biết bao tự hào
Rằng chúng ta là người chiến thắng
Mặt đường đưa ta về ngày hội lớn
Độc lập, Hoà bình, Thống nhất Bắc Nam…

Anh em ơi
Xuống đường!
Trần Hưng Đạo gối lên Phan Bội Châu
Phan Bội Châu nối tay Huỳnh Thúc Kháng
Qua cầu là Chi Lăng, Nguyễn Du
Vào đại nội có Mai Thúc Loan, Đoàn Thị Điểm
Như những câu thơ giàu liên tưởng
Giàu tình yêu
Mặt đường gọilà mặt đường
Nhà thơ cầm tay anh hùng

Đi từ quang vinh lịch sử
Về dẫn đường cháu con
Ngã tư
Ngã năm
Thành phố xoè bàn tay
Cởi mở
Từ cây số không đầu cầu
Thành phố bung ra tất cả
Sức mạnh phi thường
Và cầu Trường Tiền
Như một dấu nối
Giữa đất đai – đất đai
Giữa con người – con người
Giữa hôm nay – lịch sử
Giữa anh – em
Đang đi vào trận đánh
Mặt đường – Mặt đường
Chúng ta đứng lên giữa sào huyệt quân thù
Hiên ngang, kiêu hãnh
Trẻ trung, trong sáng
Vì hôm nay
Với tất cả trái tim đầy
Ta ra trận bằng màu áo trắng…

Xuống đường

Hãy xuống đường để nhìn thấy khuôn mặt anh chị em ta!
Ôi khuôn mặt được đúc từ chân lý
Từ Việt Nam, từ con đường đánh Mỹ
Hôm nay rạng rỡ, tự hào!
Hãy xuống đường để nhìn thấy khuôn mặt anh chị em ta!

Những ánh mắt sau đêm dài nhìn thấy
Kẻ thù kia và đây, đồng đội
Tàn bạo kia, đâychính nghĩa là mình

Cái đích một đời, cái nghĩa hy sinh
Lẽ sống lớn lao, tình yêu cháy bỏng
Phút này đây chúng ta đều tiếp cận
Phút này đây đồng nghĩa cuộc đời mình

Ta vụt lên lên trong nhịp bước tuần hành
Ngực trải rộng chứa cả tầm biểu ngữ
Trường thành cổ, ta làm trường thành trẻ
Sông lặng im, ta đổ sóng mặt đường

Ta không còn là ta của đau thương
Ta là quê hương, ta là sức mạnh
Áo ta trắng và hồn ta đầy ánh sáng
Ta vững vàng thế trước mặt sau lưng

Thành phố hồi sinh trên khắp mặt đường
Người xô cửa nhập với người, tiến bước
Những người thợ một đời cần gang sắt
Những mẹ nghèo buôn thúng ban lưng

Những nông dân bị cướp ruộng, mất làng
Những trí thức đau một thời chữ nghĩa
Em bé đánh giày, bậc tu hành cứu khổ
Để xuống đường chung một mạch tâm tư…

Cây ơi, cây cao lớn bất ngờ
Vươn cành lá đón từng băng biểu ngữ
Và đá nữa, cạy lên từ mặt nhựa
Đi với người, đá sẽ nặng hờn căm

Đả đảo Bân-cơ, bè lũ Thiệu Hương!
Tên cướp nước và bầy bán nước!
Đả đảo chiến tranh thực dân chém giết!
Đập ta ngay trò quân sự hóa học đường!

Ta quỳ xuống mặt đường
Ta vỗ tay xuống quê hương
Nào anh chị em, ta hát:
“Không bao giờ nô lệ một ngày
Không bao giờ nô lệ một giờ
Không bao giờ nô lệ một giây…”
Ôi ta hát chào phố phường đứng dậy
Đòi màu xanh trả lại cho rừng
Đòi nụ cười cho những lứa yêu thương
Đòi cơm ăn trả về em nhỏ
Đòi chủ quyền trả về xứ sở
Đòi đời ta trả về quê hương…

Đả đảo sưu cao, thuế nặng, tham nhũng gian thương!
Tẩy chay văn hóa ngu dân, văn chương xác thịt!
Đánh đổ cường quyền hành hung phát xít
Trả bạn bè, phải trả ngay!

Ta quỳ xuống đất đai
Ta hát với đất dày
Nào anh chị em ơi, ta hát

Ta là bồ câu trắng
Ta là đoá hướng dương
Ta là vừng mây ấm
Ta là người biết chết cho quê hương…

Lựu đạn cay không xoá được sắc màu
Máu ta đỏ con đường ta trước mặt
Dùi cui bay không làm ta cúi gục
Mặt hận thù quen mở giữa tuhương đau

Nào thép gai, ta xé thép gai!
Nào xe Mỹ. ta đốt bùng xe Mỹ!
Hốơ quân sự học đường thì ta quăng vào lửa!
Ảnh Thiệu, Ních-xơn ta vạch mặt, bôi vôi!

Anh em cảnh binh hãy đứng về phía chúng tôi!
Không đứng lẫn bon ác ôn thú dữ
Chúng muốn lửa, chúng ta có lửa
Bom xăng ta ném cháy mặt từng thằng!

Bắt tên Mỹ giết quỳ trước nhân dân!
Ai dạy cho mày đến đây làm ác
Mày xem mạng người Việt Nam như cỏ rác
Máu oan khiên còn dính chặt nàn chân!

Ta chào những người Mỹ đi từ Lẽ phải, Công bằng
Để đến với Lẽ phải, Công bằng đang thực hiện
Các bạn lấy mặt đường làm trận tuyến
Từ đau riêng ta chống kẻ thù chung!

Mẹ của con ơi hẳn mẹ sẽ yêu hơn
Thịt da mẹ vuông tròn là thế đó
Chúng con xin đón mẹ vào đội ngũ
Hiếu thảo gia đình, chung thuỷ nước non

Kính chào thầy, thầy giáo chúng con
Thầy đã đến với mặt đường phẫn nộ
Những dấu hỏi từng đau phòng học nhỏ
Nay đã đi bắt địch trả lời

Cảm ơn anh em thợ trẻ yêu đời
Anh đã đến với ma-ni-ven, dầu mỡ
Với bàn tay cầm cờ không biết đổ
Túm ngực kẻ thù kéo cánh cung

Ta xông lên chiếm hết mặt đường
Ta chiếm bục công an. Cả đô thành mở hướng
Người người đi…Đi lên như nước cuốn
Trật tự này trật tự của Nhân dân

Ôi những bước Tự do chuyển động phố phường
Đại lộ nghiêng đi làm thác đổ
Đội ngũ tiến lên! Tiến lên đội ngũ!
Mặt đường là mặt người, mặt đường là thanh niên…

Chúng sợ rồi, dây thép cũng run lên!
Thằng ty trwongr công an ôm máu đầu chạy trốn
Những thằng Mỹ rúc đầu như chuột cống
Hết một thời ra ngõ ngông nghêng!

Trên mái nhà trực thăng rít cuồng điên
Như bầy quạ đen gào mất tổ
Phi tiễn, lựu đạn cay và tiếng nổ
Lòng phố thành chiến hào sạm đen

Máu đổ rồi! Máu học sinh sinh viên
Máu đỏ rực trên nền áo trắng
Máu càng thắm, Tự do càng chói sáng
Máu Việt Nam, máu yêu thương tươi hồng!

Máu thấm sâu xuống mỗi mặt đường
Trần Hưng Đạo, Phan Bội Châu, Lê Lợi
Trên trăm lối những anh hùng để lại
Máu cháu con hòa với máu cha ông

Hãy nâng máu ta lên làm ngọn cờ hồng
Trên cao điểm gian truân màu giữ nước!
Ôi tuổi trẻ có gì cao quý nhất
Bằng hôm nay Tổ quốc quyết sinh
Ta cảm tử và xông lên quyết chiến
Những đường phố theo ta vào kháng chiến
Dòng sông xưa gươm sáng mặt kinh thành

Chào miền Nam ta, Đà Nẵng, Sài Gòn!
Chào miền Bắc ta, Thăng Long, Hà Nội!
Hôm nay những ai cùng chúng tôi đến trường một tuổi
Hãy cùng đi mở rộng chửa Thành Đồng!

Hãy cùng chúng tôi sống trọ nhiếu trung
Sống cao đẹp và sống đầy dũng khí
Mùa tựu trường mở rộng mùa chống Mỹ
Trên những trang lớn cuộc đời, tình yêu gọi tên

Trên đây là những bài thơ đầu tiên trong trường ca Mặt đường khát vọng. Đây là một tập dài với nhiều nội dung. Tuy nhiên bởi ra đời trong hoàn cảnh chiến tranh chống Mỹ nên nó nhằm giúp thanh niên ý thức hơn về vai trò và trách nhiệm của mình đối với đất nước. Đừng quên đón đọc các phần tiếp theo của tập trường ca này bạn nhé!

Xem thêm: Tuyển tập thơ Mặt đường khát vọng (1974) – Nguyễn Khoa Điềm phần 2